Uwagi do artykułu Infected Ixodes ricinus ticks are attracted by electromagnetic radiation of 900 MHz, przygotowanego przez zespół autorów polskich i słowackich:

Martyna Frątczak, Blažena Vargová, Piotr Tryjanowski, Igor Majláth, Leszek Jerzak, Juraj Kurimský, Roman Cimbala, Łukasz Jankowiak, Zsolt Conka, Viktória Majláthová.

Autorzy reprezentują polskie i słowackie instytucje naukowe: Institute of Zoology, Poznań University of Life Sciences, Wojska Polskiego 71C, 60-625 Poznań, Poland, Centre of Applied Science, University of Veterinary Medicine and Pharmacy, Komenského 73, Košice, Slovakia, Institute of Biology and Ecology, Pavol Jozef Safarik University in Kosice, Srobarova 2, 041 80 Kosice, Slovakia, Faculty of Biological Sciences, University of Zielona Góra, Prof. Z. Szafrana St. 1, 65-516 Zielona Góra, Poland, Department of Electrical Power Engineering, Faculty of Electrical Engineering and Informatics, Technical University of Kosice, Masiarska 74, 041 20 Kosice, Slovakia, Department of Vertebrate Anatomy and Zoology, University of Szczecin, Wąska 13, 71-412 Szczecin, Poland

Artykuł ukazał się w piśmie “Tick and Tick-borne diseases” No.3, 2020, jako wydanie internetowe.

Autorzy postawili sobie zadanie badawcze, polegające na sprawdzeniu czy pole elektromagnetyczne (PEM) ma wpływ na zachowanie kleszczy. Jest to kontynuacja badań, których wyniki opublikował prawie ten sam zespół badawczy w 2017 roku w artykule (Ticks and radio-frequency signals: behavioural response of ticks (Dermacentor reticulatus) in a 900 MHz electromagnetic field w piśmie Systematic and Applied Acarology. Wyniki badań w 2017 roku wskazywały na zwiększenie się ruchliwości kleszcza pod wpływem PEM o częstotliwości 900 MHz. Wyniki tych badań stanowiły prawdopodobnie inspirację do dalszych badań co do wpływu PEM 900 MHz na inne aspekty behawioralne kleszcza. W omawianym artykule pozostawiono tę samą infrastrukturę badawczą, a zmieniono jedynie gatunek kleszcza.

Tym razem przebadano 300 osobników (160 samców i 140 samic) w trybie bezbakteryjnym i zainfekowane bakteriami. Kleszcze umieszczono na 24 godziny w ciemnej komorze, mającej dwa odgałęzienia: jedno ze ścianami plastikowymi i drugie pokryte milimetrową warstwą miedzi. Komora badawcza była poddana działaniu PEM o częstotliwości 900 MHz i wartości 0,6 V/m (0,001 W/m²)przez 24 godziny i po tym czasie ekspozycji zbadano miejsce przebywania kleszczy. Okazało się, że w przypadku kleszczy niezainfekowanych, 62% wszystkich osobników ulokowało się w części niezaekranowanej, z czego większą skłonność do symbiozy z PEM wykazywały osobniki męskie (65%), a mniejszą osobniki żeńskie (58%). Identyczne badania przeprowadzono na takiej samej grupie kleszczy, ale zainfekowanych bakteriami borelia i riketsja, i w tym przypadku skłonność do przebywania w PEM jest o parę punktów procentowych większa, przy czym wpływ zainfekowania bakterią riketsja jest większy niż bakterią borelia, a największy wzrost koncentracji kleszczy w PEM 900 MHz występuje w przypadku infekcji oboma rodzajami bakteriami naraz.

Na podstawie przeprowadzonych badań autorzy artykułu sugerują unikanie wybranej częstotliwości w celu ograniczenia negatywnych skutków aktywności kleszczy. Konkludując ostatecznie, że PEM wpływa na Ixodes ricinus i zjawisko to może być częściowo odpowiedzialne za dynamiczne zmiany aktywności i obserwowane obecnie rozmieszczenia tego pasożyta w Europie.

Przeprowadzone badania i wnioski z tych badań, oraz przekaz medialny jaki wiąże się z tymi badaniami prowadzą do sformułowania kilku uwag:

1. Ograniczenie badań do jednej częstotliwości nie pozwala na generalizację wyników co do związków pola elektromagnetycznego z aktywnością kleszczy. Na przykład, nawet w sieciach, realizujących połączenia głosowe w częstotliwości 900 MHz, transmisja danych bardzo często dokonuje się na innych (wyższych) częstotliwościach.
2. Badania wykonane są dla jednej wartości natężenia składowej elektrycznej PEM 0,6 V/m, przy czym nie jest jasno powiedziane, czy ta wartość została pomierzona czy obliczona – taka intensywność PEM została przyjęta na podstawie bliżej niezidentyfikowanego źródła informacji opisanego jako Biologically based Precautionary Guidelines for Microwaves.
3. Nie wykonano żadnych pomiarów PEM w badanych komorach, a zatem wiedza na temat PEM w komorach „z PEM i bez PEM” jest oparta na intuicji badaczy. Zaekranowanie komory warstwą miedzi może być nieskuteczne z powodu wielu przyczyn, choćby tej, ze może nastąpić efekt wtórnej emisji PEM.
4. Nie zbadano wpływu materiału ekranującego (miedzi) na koncentrację kleszczy z bakteriami.
5. Nie przeprowadzono badań, a przynajmniej w artykule nie ma informacji na temat badanej grupy kontrolnej.
6. Autorzy powołują się na badania, których wyniki zostały opublikowane w 2017, ale nie podają przyczyny, dla której zmieniono gatunek kleszcza, jako obiektu badań – czy, niezależnie od gatunku, kleszcze zachowują się identycznie?
7. W publikacji z 2017 roku autorzy podają informację o „ucieczce” kleszczy z ekspozycji na PEM o częstotliwości 5 GHz, a w artykule z 2020 roku ją powtarzają, i pozostawiają to bez komentarza, a przecież oznacza to w sposób oczywisty wpływ częstotliwości PEM na poziom koncentracji (patrz p.1 uwag)
8. Autorzy mylnie łączą zjawisko magnetotaksji, występujące u różnych gatunków zwierząt, a polegające na „wyczuwaniu” pola magnetostatycznego, z opisywanym w artykule zjawiskiem „wyczuwania” PEM 900 MHz przez kleszcze. Mechanizm zjawiska magnetotaksji jest badany od wielu lat, ale nie ma on nic wspólnego z mechanizmem potencjalnego zjawiska „PEM i kleszcze”.

Uwaga końcowa

Formułowanie wniosków na podstawie raz przeprowadzonych badań jest sprzeczne z zasadami postępowania naukowego. Wyniki powinny zostać potwierdzone w innych badaniach, najlepiej przeprowadzonych w innych ośrodkach badawczych. Badania niepowtórzone mają małą wiarygodność i nie powinny być przedstawiane szerokiej publiczności bez odpowiedniego komentarza wskazującego na (być może – tymczasowe) niedoskonałości sformułowanych wniosków. Ta uwaga odnosi się głównie do komentatorów medialnych, którzy zbyt łatwo ulegają sugestiom zawartym w wynikach. Po zdobyciu informacji o badaniach o charakterze kontrowersyjnym z elementem sensacyjności, komentatorzy medialni, przed udostępnieniem takiej informacji w sferze publicznej, powinni przeprowadzić konsultacje z dostępnymi specjalistami. Polska Agencja Prasowa, Fakty TVN, i inne media przedstawiły wiejący grozą obraz kleszczy rzucających się na smartfony i ich właścicieli, a rzeczywistość może być całkiem inna.

Na koniec, zakładając prawdziwość zaobserwowanego zjawiska w rozumieniu przyciągania kleszczy przez PEM, należałoby ostrzegać wszystkich użytkowników telefonów komórkowych konkretnego operatora, który jest w posiadaniu częstotliwości 900 MHz (na ogół w każdym kraju jest tylko jeden taki operator) o potencjalnym zagrożeniu w używaniu telefonów nie tylko w lasach, ale w parkach, na skwerach, po drzewami i … w ogóle.