Termin BIOELEKTROMAGNETYZM pojawił się w terminologii naukowej na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku. Termin ten łączy zjawiska biologiczne, zachodzące w organizmach żywych, również roślinnych oraz pole elektromagnetyczne, opisujące stan przestrzeni, w której występują siły elektryczne, magnetyczne czy elektromagnetyczne.

Obecnie termin bioelektromagnetyzm jest w szerokim użyciu wśród społeczności naukowej, badającej jak pole elektromagnetyczne, jedna lub druga jego składowa oraz pole magneto- i elektrostatyczne współdziałają z organizmem żywym. Historia tych badań jest fascynująca i warto odwoływać się do niej, prowadząc własne badania w tym zakresie.

Poznanie historii badań w jakiejś dziedzinie nauki najlepiej oprzeć na wniknięciu w świadectwa badaczy, którzy tę wiedzę przez dziesięciolecia kształtowali. Bioelectromagnetic Society przyznaje każdego roku nagrody d’Arsonvala – dla wybitnych uczonych, którzy poświęcili swoje życie zawodowe tym badaniom, wnosząc znaczący wkład w ich rozwój. Jednym z tych badaczy jest Prof. Shoogo Ueno (nagroda w 2010 roku), będący współedytorem książki pt.  Bioelectromagnetism, History, Foundations and Applications, wyd. CRC Press, 2022. Drugim edytorem książki jest Tsukasa Shigemitsu, pracownik wielu centrów badawczych w Japonii, który był m.in. pracownikiem Japońskiego Centrum Informacji na temat PEM (Japan EMF Information Center, JEIC). (Rys.1)

Rys. 1 Okładka książki

Omawiana książka zawiera 7 rozdziałów, z czego 6 jest współautorstwa obu edytorów.

Pomysł napisania książki o bioelektromagnetyzmie narodził się w 2019 roku w wyniku rozmów konferencyjnych, podczas których stawało się coraz bardziej oczywiste, że powinna powstać publikacja pokazująca historię badań bioelektromagnetycznych, podstawy naukowe tej dziedziny i jej aspekty aplikacyjne. Początek wieloletniej historii naukowych badań bioelektromagnetycznych edytorzy książki widzą na przełomie 14. i 15. wieku, kiedy to ukazała się monografia De Magnete autorstwa Williama Gilberta, angielskiego lekarza i uczonego, nadwornego medyka królowej Elżbiety I. Ale intuicyjne badanie zjawisk magnetyzmu i elektryczności oraz ich wykorzystania może być ustalone o kilkanaście wieków wcześniej. Około trzy wieki po pracy Gilberta badania bioelektromagnetyczne nabrały przyśpieszenia, szczególnie po odkryciach Volty, Oersteda, Ampera, Faradaya, Maxwella i innych. W 20. wieku rozpoczęto prace nad biologicznymi i zdrowotnymi efektami PEM, magneto- i elektrotaksją ptaków wędrownych i ryb, a także bakterii i innych mikroorganizmów. Chociaż badania nad bioelektromagnetyzmem stopniowo rozwijają się i rozszerzają na różne dziedziny inżynierii, inżynierii biomedycznej, nauk przyrodniczych, medycyny i biologii, to omawiana książka jest próbą ujawnienia czytelnikom superciekawych aspektów i specyficznych obszarów badawczych, związanych z bioelektromagnetyzmem.

Rozdział 1 rozpoczyna się od ogólnych informacji, które tworzą ramy, w jakich zorganizowana jest książka. Powszechnie wiadomo, że podstawą bioelektromagnetyzmu jest badanie związku między elektromagnetyzmem a systemami biologicznymi. Bioelektromagnetyzm łączy elektryczność (prąd elektryczny), magnetyzm i elektromagnetyzm z biologią, medycyną, chemią, fizyką i inżynierią. Istotną trudnością w zdefiniowaniu bioelektromagnetyzmu jest wielość zjawisk związanych z częstotliwością pola elektromagnetycznego. W książce podana jest tabela, obrazująca tę wielość (Rys.2).

Rys. 2 Spektrum częstotliwościowe pola elektromagnetycznego i kategoryzacja zastosowań

Rozdział 2 przedstawia chronologicznie fascynującą historię bioelektromagnetyzmu od czasów starożytnych do 21. wieku. Dla czytelnika nie-japońskiego ciekawe będzie poznanie tej historii z perspektywy Kraju Kwitnącej Wiśni. Związki między zjawiskami elektrycznymi w przyrodzie (wyładowania atmosferyczne, magnetyzm naturalny) a systemami biologicznymi przedstawione zostały w rozdziale 3. Przeprowadzone w tym rozdziale analizy pozwalają zrozumieć środowisko elektromagnetyczne wokół nas.

Kolejne trzy rozdziały książki edytorzy uznali za jej jądro. Zostały w nich omówione problemy związane z wykrywaniem magnetyzmu i elektryczności u ludzi, zwierząt i roślin. Ze względu na odwrócenie diady: „skutek-przyczyna”, zjawiska te zostały nazwane elektro- i magnetobiologią. Rozdział 4 przedstawia podstawy i zastosowania nawigacji magnetycznej, magnetycznej reakcji zmysłowej roślin, ptaków, zwierząt i ludzi. Autorzy książki oczekują, że badania te będą postępowały w kierunku biologii kwantowej. W rozdziale 5 opisane zostały efekty oddziaływania pola geomagnetycznego na rośliny i możliwej magnetorecepcji.

W rozdziale 6 przedstawiono problem wpływu pola magnetycznego Ziemi (pola geomagnetycznego) na ludzi i środowisko. Istnienie pola geomagnetycznego jest niezbędne do powstania i ewolucji życia. W tym rozdziale przedstawiono też zależności między deklinacją pola geomagnetycznego a wybuchem oraz wymieraniem życia oraz wpływ zaburzeń pola geomagnetycznego na zdrowie człowieka.

Ostatni, 7. rozdział dotyczy najnowszych działań podejmowanych na rzecz ustalenia wytycznych bezpieczeństwa z punktu widzenia zdrowia człowieka w środowisku elektromagnetycznym.

Autorami poszczególnych rozdziałów są eksperci w każdej dziedzinie. Włożyli oni swoją wiedzę i pracę w wyjaśnianie tła oraz rozwoju każdego obszaru bioelektromagnetyzmu.  Można być pewnym, że książka zyska wielu czytelników, którzy znajdą w niej zarówno ogólną wiedzę o bioelektromagnetyzmie, jak i o szczegółowych zagadnieniach, rozwiązywanych przez poszczególne zespoły badawcze.

Edytorzy książki, Shoogo Ueno i Tsukasa Shigemitsu, zadbali o bogaty wykaz literatury, podawany po każdym rozdziale, jak też o wyposażenie książki w indeks, co znakomicie ułatwia jej czytanie. Książkę można polecić wszystkim badaczom, zarówno doktorantom, jak i zaawansowanym w karierze pracownikom naukowym, zajmującym się trudnym, ale fascynującym połączeniem pola elektromagnetycznego z materią żywą.