Konferencja odbywa się od ponad czterdziestu lat i organizowana jest przez the Bioelectromagnetic Society a od ponad dwudziestu lat także przez the European Bioelectromagnetics Association (EBEA). Omawiana konferencja odbyła się po połączeniu obu tych towarzystw, a zatem jej organizatorem było już tylko jedno ugrupowanie: the Bioelectromagnetic Society. Ostatni kongres odbył się jesienią 2021 roku w Gandawie w Belgii, pomimo problemów związanych z pandemią, a następny planowany jest w Oxfordzie, UK, w czerwcu 2023 roku. Tegoroczna konferencja została przeprowadzona w trybie hybrydowym ze względów pandemicznych. Restrykcje, jakie były związane z wjazdem do Japonii były na tyle poważne, że uczestnikami konferencji w trybie stacjonarnym byli w przeważającej większości uczestnicy z Japonii, a sale obrad, co było widoczne podczas transmisji, świeciły pustkami.
Konferencja odbywała się według schematu wypracowanego w ciągu wielu lat jej istnienia i jest znakomitym forum dla badaczy, ekspertów a także dla studentów do spotkania się i wymiany doświadczeń uzyskanych w wyniku realizowanych badań, wymiany myśli, idei, nowych rozwiązań organizacyjnych w dziedzinie szeroko rozumianego bioelektromagnetyzmu. Konferencji współprzewodniczyli Jianqing Wang (Nagoya Institute of Technology, Japan) oraz Soichi Watanabe (National Institute of Information and Communications Technology, Japan). W organizacji brał udział kilkunastoosobowy zespół pracowników japońskich instytucji badawczych i uniwersytetów.
Obrady konferencji zostały podzielone na 4 sesje plenarne:
- EM exposure risks for persons with implants: A neglected population?
Ryzyko ekspozycji na pole elektromagnetyczne osób z wszczepionymi implantami. Pominięta społeczność? - What about 5G? – Biological effects of millimetre waves – research base, safety standards, and knowledge gaps
Co z 5G? Biologiczne efekty fal elektromagnetycznych mikrofalowych – badania podstawowe, bezpieczeństwo, standardy, luki w wiedzy. - Transient changes in membrane hydration of liposome exposed to nanosecond electric pulses detected by wide-field Coherent anti-Stokes Raman microspectroscopy
Zmiany przejściowe w wilgotności błon liposomowych wystawionych na działanie nanosekundowych pulsów elektrycznych identyfikowanych w systemach mikrospektroskopowych - The MOBI-Kids study
Program badawczy MOBI-Kids, poświęcony badaniu dzieci.
Odbył się też szereg warsztatów roboczych i kursów:
Warsztat 1: Utilities Threshold Initiative Consortium(UTIC) Inicjatywa wspólnych badań w dziedzinie ustalania fizjologicznych wartości progowych
Warsztat 2: A workshop in celebration of a half century of bioelectromagnetism research: What have we learned? Spotkanie robocze celebrujące pół wieku badań bioelektromagnetycznych – czego się nauczyliśmy?
Warsztat 3: Monitoring of EMF exposures in real daily lives Monitorowanie PEM w codziennym życiu
Warsztat 4: EMF risk communication – Lessons learned and future cooperation Komunikacja ryzyka PEM – zdobyta wiedza i przyszłą współpraca
Tutorial 1: Bioelectromagnetics research and its theoretical bases: How to reduce confusion and improve scientific progress Badania bioelektromagnetyczne i ich podstawy teoretyczne: metody eliminacji problemów kłopotliwych i poprawa postępu naukowego
Tutorial 2: Oxidative stress in research and the problem of biomarkers in EMF research Badania stresu oksydacyjnego w badaniu biomarkerów w analizie PEM
Warsztat 5: 2B or not 2B – revisited from the perspectives of animal study 2B lub nie 2B – powtorne badania na zwierzętach
Warsztat 6: Experience from the use of new cellular and tissue models in the lab Doświadczenie z użytkowania nowych modeli komórek i tkanek w badaniach laboratoryjnych.
Odbyło się tez 14 sesji tematycznych, poświęconych następującym zagadnieniom: dozymetria pomiarowa, elektroporacja, dozymetria komputerowa, badania in vivo, badaniom na ludziach, zdrowie publiczne, teorii mechanizmów oddziaływań bioelektromagnetycznych, badania kliniczne, epidemiologia, standaryzacja.
Jak widać zakres tematyczny konferencji był bardzo szeroki i w zasadzie można postawić tezę, że obszar bioelektromagnetyzmu został w pełni pokryty.
Odbyły się też dwie sesje posterowe i dwie sesje studenckie typu „flash poster”.
Ze względu na fakt dużej różnicy czasowej pomiędzy Japonią a krajami europejskimi (7 godzin) niemożliwe było uczestnictwo czynne w sesjach przedpołudniowych, odbywających się w Nagoi. Organizatorzy konferencji umożliwili natomiast uczestnictwo bierne w tych sesjach poprzez udostępnienie nagranych materiałów. Ograniczyło to w znacznym stopniu efektywność konferencji, jako że niemożliwe było prowadzenie dyskusji z autorami referatów. Istniała co prawda metoda zadawania pytań drogą mailową, ale jest to droga pozbawiająca dyskusję ładunku emocjonalnego.
Wybrane części konferencji
Jak zaznaczono wyżej, konferencja miała bardzo szeroki zakres tematyczny, a zatem swoją uwagę można było skupić na tych zagadnieniach, które leżały w kręgu zainteresowań uczestnika. Przedstawiony niżej wybór tematów konferencyjnych ma charakter subiektywny i związany jest z moimi osobistymi zainteresowaniami.
Ryzyko ekspozycji na PEM u osób z wszczepionymi implantami
Tematyka implantów w polu elektromagnetycznym jest dyskutowana od dawna w środowisku bioelektromagnetycznym i fakt umieszczenia referatu jej dotyczącego na otwarcie konferencji wskazuje na jej ważność. Referat na ten temat pt EM exposure risks for persons with implants: A neglected population? (Ryzyko ekspozycji na pole elektromagnetyczne osób z wszczepionymi implantami. Pominięta społeczność?) przedstawił w sposób bardzo ciekawy Neil Kuster ze Szwajcarii, ETH Zurich & IT’IS Foundation, Zurich (współautorką artykułu była Aiping Yao z Chin, School of Information Science and Engineering, Lanzhou University, Lanzhou).
Autorzy referatu zwrócili uwagę na zwiększającą się dynamicznie liczbę osób z wszczepionymi implantami – obecnie jest to kilka milionów pacjentów na całym świecie. Podkreślili też, że obecne wytyczne bezpieczeństwa, dotyczące ekspozycji na PEM nie uwzględniają potencjalnego dodatkowego ryzyka związanego z obecnością przewodzących implantów. Przedstawiony referat plenarny stanowi podsumowanie stanu wiedzy w tej dziedzinie, a zatem identyfikuje luki poznawcze oraz niedociągnięcia regulacyjne. Oba te elementy wiedzy są bardzo ważne, bowiem opracowane standardy na wytrzymałość urządzeń medycznych rozmija się z dopuszczalnością emisji PEM: wartości dopuszczalne dla urządzeń medycznych są znacznie mniejsze od tych, dotyczących środowiska. W ten sposób, zgodnie z tytułem referat, wiele osób wystawianych jest na znacznie większe PEM, niżby to wynikało z przepisów elektromedycznych (stymulatory serca).
Ryzyko (jeśli występuje) stwarzane dla osób z implantami zostało w dużej mierze zignorowane i prawdopodobnie stanie się coraz większym problemem ze względu na szybko rosnącą liczbę osób z implantami narażonych na silne pola o niskiej częstotliwości, takie jak jako bezprzewodowe systemy przesyłania energii. Temat ten jest interesujący dla regulatorów, inżynierów i ekspertów zajmujących się ocena narażenia i analiza ryzyka.
Uzupełnieniem wystąpienia Neila Kustera był referat, przygotowany przez tych samych autorów, tym razem w odwrotnej kolejności i wygłoszony przez Aiping Yao. Referat dotyczył bezpieczeństwa pacjenta z implantem poddanego diagnostyce rezonansem magnetycznym. Autorzy rozważyli wszystkie trzy składowe PEM występujące w diagnostyce MRI. Oddziaływanie pola elektromagnetycznego, zarówno gradientowego, jak i o częstotliwości radiowej może być dysfunkcyjne dla stymulatora. Autorzy wywiedli tę konkluzję korzystając z modelu matematycznego.
Komunikacja ryzyka związanego z PEM
Jeden z workshopów (workshop 4) został poświęcony problemom związanym z informacją na temat oddziaływania pola elektromagnetycznego (PEM) na ludzi. W świetle zwiększania się liczby różnego rodzaju urządzeń emitujących PEM, rośną obawy ludzi przed jego negatywnym wpływem. Prowadzone szeroko badania nie wykazują negatywnego wpływu (potwierdzają to liczne referaty wygłoszone na omawianej konferencji), jednak nie zmniejsza to społecznych niepokojów, bowiem wiedza z laboratoriów naukowych nie dociera w sposób bezpośredni do ludzi. Stąd istnieje potrzeba budowy kanałów transmisyjnych pomiędzy sferą nauki a społeczeństwem. W workshopie 4, zatytułowanym EMF risk communication – Lessons learned and future cooperation (Komunikacja ryzyka PEM – zdobyta wiedza i przyszłą współpraca) przedstawione zostały 3 referaty, pokazujące jak można sprawnie i skutecznie przekazywać wiedzę laboratoryjną do użytkowników.
Przedstawiono 3 referaty:
Chiyoji Ohkubo, Michael Repacholi, Jeong-Ki Pack, Christian Raupach, EMF risk communication – Lessons learned and future cooperation
Joang-Ki Pack, Activities related EMF risk in Korea for past 20 years
Christian Rapauch, EMF risk communication – Lessons learned and future cooperation
Wymienione wyżej referaty pokazują politykę trzech państw w dziedzinie komunikacji ryzyka, związanego z PEM: Japonii, Korei Południowej i Niemiec. Wszyscy prelegenci wskazywali na ważność tych działań i ich duży wpływ na rozwój nowoczesnych technologii w ich krajach. Istotność ta jest widoczna również w fakcie, że wszyscy trzej prelegenci reprezentowali instytucje państwowe.
Kluczowym elementem w komunikacji ryzyka jest działalność edukacyjna. Przypadek japoński wskazuje na ten aspekt bardzo mocno. Duża liczba spotkań z ludnością, w dużej mierze z jednorodnymi grupami targetowymi, np. kobiety w ciąży, pielęgniarki, uczniowie oraz umiejętne przekazywanie wiedzy na dany temat, skutkuje znacznym obniżeniem poczucia ryzyka związanego z emisją PEM. Podczas spotkań jest czas na eksperckie przedstawienie problemu i wyjaśniające rozmowy z uczestnikami, a na początku i końcu spotkania przeprowadzana jest ankieta wskazująca na jego efektywność. Ankieta dotyczy różnych aspektów, ale najważniejszym pytaniem jest pytanie o skalę zaniepokojenia PEM. Prelegent przytoczył wyniki takich badań: przed spotkaniem liczba osób zaniepokojonych i bardzo zaniepokojonych wynosiła 66,4%, po spotkaniu spadła do 30,6%.
Wyniki projektu MOBI-Kids
Wyniki projektu MOBI-Kids zostały przedstawione w sesji plenarnej przez jedną z animatorek tego projektu Elisabeth Cardis w referacie zatytułowanym: The MOBI-Kids study: association between wireless phone use in childhood and adolescence and brain tumours.
W projekcie MOBI-Kids wzięły udział Australia, Austria, Kanada, Francja, Niemcy, Grecja, Indie, Izrael, Włochy, Japonia, Korea, Holandia, Nowej Zelandia, Hiszpania. W krajach tych w drugiej dekadzie tego wieku prowadzono badania kliniczno-kontrolne, mające ocenić, czy korzystanie z telefonów bezprzewodowych (a w szczególności wynikająca z tego ekspozycja na PEM) ma negatywny wpływ na zdrowie dzieci i młodzieży. Badaniom poddano 899 osób z klinicznym wskazaniem nowotworu mózgu w wieku 19-24 lat przy 1910 osobach w grupie kontrolnej. Średni wiek przypadków klinicznych i kontrolnych wynosił kolejno 16,5 i 16,6 lat; 57% stanowili chłopcy i młodzi mężczyźni. Zdecydowana większość uczestników badania to użytkownicy telefonów bezprzewodowych, nawet w najmłodszej grupie wiekowej, a badanie obejmowało znaczną liczbę osób długoterminowych (powyżej 10 lat) użytkowania: 22% ogółem, 51% w wieku 20–24 lat. Przeprowadzone analizy statystyczne nie dają dowodów na związek przyczynowy między używaniem telefonu komórkowego a indukowaniem się nowotworów mózgu u młodych ludzi. Jednak, ze względu na liczne uchybienia badawcze (bias errors), nie można wykluczyć, że ryzyko nie spada do zera.
Badania in vitro oraz in vivo
Wiele referatów konferencyjnych prezentowało wyniki badań oceny szkodliwości PEM różnych częstotliwości i zastosowań. Prelegentka, Prof. Myrtill Simko ze Szwecji, może być uznana za reprezentantkę całej grupy prezenterów, bowiem przeprowadziła ona analizę dużej liczby prac badawczych. Referat pt. Progress in in Vivo and in Vitro Investigations został przedstawiony w sesji roboczej W2 A workshop in celebration of a half century of bioelectromagnetism research: what have we learned? Spotkanie robocze celebrujące pół wieku badań bioelektromagnetycznych – czego się nauczyliśmy.
Autorka korzystała z EMF-Portal (https://www.emf-portal.org), i uzyskała z niego dostęp do 1871 publikacji, w tym 2716 badań dla PEM niskiej częstotliwości oraz 1516 publikacji, w tym 2258 badań (dostęp 08.03.22) dla PEM częstotliwości radiowej. Wszystkie te publikacje są podzielone na kategorie w głównych obszarach: zdrowie (m.in. nowotwory i wpływ na układ odpornościowy), DNA (w tym reakcja na stres oksydacyjny, genotoksyczność), mózg (np. BBB, sen), komórki (np. apoptoza/śmierć komórki, proliferacja/wzrost komórek) oraz funkcje komórkowe, takie jak transdukcja sygnału i/lub mechanizmy oddziaływań bioelektromagnetycznych.
Tak więc różnorodność systemów biologicznych i punktów końcowych, warunki narażenia (takie jak częstotliwość narażenia, czasy ekspozycji, natężenie pola itp., nawet bez użycia jednostek SI itp.) są ogromne. Dlatego też powstaje pytanie, w jaki sposób badania te można wykorzystać do oceny ryzyka? Czy są przydatne i odpowiedniej jakości?
Czy występują problemy z analizą statystyczną badań? W jakim stopniu można wykorzystać te badania lub uważać za badania oparte na dowodach umożliwiając ocenę ryzyka?
W prezentacji nakreślone zostały historyczne trendy w publikowaniu opracowań, a także omówione zostały konkretne cechy w badaniach przydatnych do oceny ryzyka i omówienia tego, czego możemy się nauczyć z imponującej liczby danych zgromadzonych w opublikowanych artykułach.
Z przeprowadzonej meta-analizy autorka wyciąga wniosek:
Nie zauważyliśmy żadnego związanego z PEM wzrostu zachorowań ogółu ludności, odkąd używamy PEM (we have not seen any EMF correlated increase of illnesses in the population since we use EMF).
Prof. Myrtill Simko wygłosiła jeszcze referat plenarny, który w dużym stopniu korelował z wyżej omówionym pt. What about 5G? – Biological effects of millimetre waves – research base, safety standards, and knowledge gaps. Co z 5G? Biologiczne efekty fal elektromagnetycznych mikrofalowych – badania podstawowe, bezpieczeństwo, standardy, luki w wiedzy
W swojej prezentacji prof. Simko odniosła się niezwykle kompetentnie do dyskusji na temat 5G, precyzując czym jest 5G, jak może wpływać na ludzi, jak PEM emitowane w systemie 5G mieści się w przyjętych standardach i normach, co już wiemy o tzw. falach milimetrowych a co jest jeszcze do zbadania. Referentka zaproponowała matematyczne ujęcie ryzyka związanego z PEM:
Ryzyko = Ekspozycja x Zagrożenie
Wzór ten wskazuje na czynniki jakie potrzebne są do wystąpienia ryzyka.
Oba wystąpienia prof. Myrtill Simko są znakomitym przykładem rzeczowego podejścia do złożonej problematyki bioelektromagnetyzmu. Warto odnaleźć w sieci jej publikacje.
Trzeba też dodać, że to rzeczowe podejście Pani prof. Simko wynika z jej długoletniej pracy w dziedzinie bioelektromagnetyzmu. Jest ona profesorem biologii komórki w InstytucieStudiów Zaawansowanych, Akademii Strömstad i Dyrektorem Naukowym w SciProof International AB, Östersund, Szwecja. Ma ponad 30 lat doświadczenia w badaniach i nauczaniu o PEM a jej badania skupiają się na reakcji komórkowych po ekspozycji na PEM, pracuje też nad zastosowaniem diagnostyki i terapii opartych na PEM.
Podsumowanie
Referaty i dyskusje wokół nich wskazywały na pewien, ustalony już, stan wiedzy na temat interakcji PEM i środowiska biologicznego oraz adresowały potrzebę wypełniania pozostałych jeszcze luk w wiedzy. Szczególnie obszary komórkowe i subkomórkowe są celem intensywnych badań. Ustalony stan wiedzy, badania do tej chwili przeprowadzone, wskazują na brak negatywnych dla zdrowia ludzi oddziaływań PEM. Taka dobra wiadomość powinna być propagowana szeroko w celu uspokojenia niepokojów społecznych związanych z technologiami telekomunikacyjnymi, szczególnie z wprowadzaną właśnie technologią 5G.