1. Wstęp

Konferencja odbywa się od ponad czterdziestu lat i  organizowana przez Towarzystwo Bioelektromagnetyczne (the Bioelectromagnetic Society www.bems.org)  Ostatnia konferencja odbyła się w 2024 roku w Chani, Grecja.  W tym roku konferencja zoganizowana została przez francuskich członków wspomnianego Towarzystwa (rys.1)

Alexandre Legros †2025 
Co-Chair 2025 

Julien Modolo
Co-chair 2025 

Rys. 1 Organizatorzy konferencji   

Konferencja BioEM konferencja to największa i najważniejsza międzynarodowa konferencja na świecie w   obszarze bioelektromagnetyki, która przyciąga uczestników akademickich, inżynierów, fizyków, lekarzy, biofizyków i socjologów, a także przedstawicieli korporacji przemysłowych z całego świata. BioEM 2025  po raz czwarty jest dorocznym spotkaniem nowego Towarzystwa BIOEM, które jest  fuzją Towarzystwa Bioelektromagnetycznego (BEMS) i Europejskiego Stowarzyszenie BioElectromagnetics (EBEA).

Konferencja odbyła się w  zabytkowym  konwencie jakobińskim, obecnie działającym jako Centrum Kongresowe (rys.2).  

Rys.2 Miejsce konferencji – konwent jakobiński w Rennes

Konferencja BioEM 2025 umożliwiła jej uczestnikom wymianę i rozpowszechnianie wyników badań naukowych, najnowocześniejszych badań oraz ułatwiła nawiązywanie i wzmacnianie relacji osobistych. Program  BioEM 2024 zawierał  wystąpienia uznanych  naukowców, a także specjalne sesje, warsztaty i tutoriale z zakresu bioelektromagnetyki. Ponadto, program  obejmował sesje techniczne, oralne i plakatowe.

Duży nacisk został położony na wkład studentów w rozwój środowiska naukowego. Studenckie referaty  były istotną częścią prezentacji konferencyjnych. Po krótkiej 2-minutowej prezentacji ustnej, studenci mogli przedstawić swoją pracę w sesji plakatowej. 

Oprócz zajęć naukowych BioEM 2025 uczestnicy mogli w czasie wolnym od aktywności konferencyjnej zwiedzić zabytki miasta Rennes, jak równieć zwiedzić słynny klasztor Sant Michel i nadmorskie miasto Sant Malo, będące w przeszłości miastem obronnym. .   

2. Informacje ogólne

W tym roku w konferencji BioEM wzięło udział ok. 300 osób– organizatorzy podali taką orientacyjną liczbę uczestników, nie podając liczby krajów przez nich reprezentowanych. Nie podano tez  liczby referatów nadesłanych oraz zaakceptowanych.   Tegoroczny program obejmował 16 sesji oralnych, podczas których prezentowano referaty o tematyce biologiczno/medycznej,  fenomenologicznej w aspekcie zachowania się organizmów żywych eksponowanych na pole elektromagnetyczne, czy wreszcie bardzo duża grupa referatów o tematyce pomiarowej/dozymetrycznej.  W odróżnieniu od roku ubiegłego, kiedy istotna  część referatów konferencyjnych  stanowiły referaty tematyce społeczno-organizacyjnej, w tym roku referatów o tej tematyce było kilka.  

Konferencja BioEM 2025 jest multidyscyplinarnym forum wymiany pomysłów, dzielenia się wiedzą i inicjowaniem  współpracy.   Konferencja BioEM stwarza  wyjątkową

możliwość wypełnienia luk w wiedzy o zjawiskach elektromagnetycznych w biosferze, a także umożliwia powstanie niesformalizowanej, ale wielce twórczej, społeczności badaczy, zarówno z dziedziny techniki, jak i medycyny i biologii.

Elementem tej społeczności stała się japońsko-niemiecko-polska grupa badawcza – efekt jej działalności został zaprezentowany podczas sesji plakatowej (rys. 3). Badania ankietowe w trzech krajach zostały przeprowadzone w 2024 roku. W ankiecie  znalazły się, między innymi, pytania na temat postrzeganie ryzyka związanego z różnymi źródłami pola elektromagnetycznego (PEM), zrozumienia potencjalnego zaufanie do źródeł informacji o możliwym wpływie PEM na zdrowie, postrzeganie ryzyka związanego z innymi zagrożeniami fizyczno-biologicznymi. Ankiety zostały prrzeprowadzona  w grupie 1000 osób z tym samym zestawem pytań w każdym z krajów przy użyciu internetowej metody badania w Japonii i metody CATI (Comoter Assisted Telepphone) w Niemczech i Polsce. Podczas konferencji przedstawiono trzy postery, pokazujące wyniki badań w poszczególnych krajach. Analiza komparatystyczna  wyników badań zostanie przedstawiona podczas  przyszłorocznej konferencji BioEM.

Rys. 3 Plakaty prezentujące wyniki badań i autorzy tych plakatów, od lewej: Christian Raupach (Niemcy), Chiyoji Ohkubo (Japonia), Hiroaki Miyagi (Japonia), Urszula Soler (Polska), Andrzej Krawczyk (Polska)

Konferencja BioEM 2025 stanowiła dobrą okazję do podpisania oświadczenia o przdłużeniu współpracy japońsko-niemiecko-polskiej na lata 2026-2027 (Rys. 4).

Rys. 4 Podpisujący oświadczenie w imieniu instytucji:  Christian Raupach (BfS), Chiyoji Ohkubo (JEIC) i   Andrzej Krawczyk (PTZE) wraz z osobami towarzyszącym: Hiroaki Miyagi, Urszula Soler i Marek Lipski

W ramach konferencji przeprowadzono 16 sesji tematycznych, poświęconych następującym zagadnieniom:

1    Exploring Techniques and Applications in ELF Dosimetry I

2    Experimental Studies on 5G: From Cells to Organisms I

3    Current Trends in EMF Epidemiology I

4    Advancing Biomedical Applications Through Electroporation

5    Exploring Techniques and Applications in ELF Dosimetry II

6    Experimental Studies on 5G: From Cells to Organisms II

7    Numerical Methods for Accurate Dosimetry and Exposure Assessment

8    Advances in Electromagnetic Stimulation for Neural and Clinical Research

9    Environmental Field Measurements in Support of Exposure Assessment I

10  Emerging Biophysical Methods: From Cellular Dielectrophoresis to Environmental Biosensing

11  Electromagnetic Techniques in advanced biomedical applications

12  Environmental Field Measurements in Support of Exposure Assessment I I

13  MMW Interaction with Human Tissue: Models, Validation, and Measurement

14  Investigating RF and ELF EMF Exposure Effects Across Biological Systems

15  Computational and Theoretical Insights into EMF Interaction Mechanisms

16  Current Trends in EMF Epidemiology II

Przeprowadzono 5 warsztatów (workshop) o następującej tematyce:

• Three Decades of the WHO EMF Project: Unveiling the ELF-EMF and Childhood Leukemia Connection – Past Insights, Present Understanding, and Future Challenges
•  Computational and clinical neuroscience, Epilepsy, Transcranial Stimulation
•  Molecular mechanisms of EM effects
• Electromagnetic Fields at the workplaces: advancements in exposure assessment, risk evaluation and health studies
• Innovative Applications of Electromagnetics: BioEM Young Scientists Leading the Way

Przeprowadzono też trzy sesje typu tutorial:

• From Bioelectronics to 3D Cell Cultures: Enabling Techniques for Advanced Research
• RF Exposure and Cancer: WHO Systematic Review and Advancing Epidemiological Perspectives
• 5G Exposure assessment

Wygłoszone zostały  2 referaty plenarne:

• The bioelectric interface: exploiting collective intelligence for regenerative medicine – Michael Levin
• Reaserch on EMF and noise from a public health perspective – Martin  Roosli

(referat związany z przyznaniem nagrody imienia  D’Arsonvala )

Ponadto, podczas  konferencji odbyły się 2 sesje plakatowe ogólne i 2 sesje plakatowe studenckie typu Flash.

 3. Wiodące tematy konferencji

Jak zaznaczono wyżej, konferencja BioEM 2025 miała  szeroki zakres tematyczny, a zatem trudno było skupić uwagę na wszystkich tematach. Można było jednak dostrzec pewne tematy bardziej czy mniej dominujące w prezentowanych referatach.  Przedstawiony niżej wybór tematów konferencyjnych wskazuje na trendy w kierunkach badawczych

3.1   Badania epidemiologiczne

Tematyka epidemiologii PEM pojawia się w zasadzie na wszystkich konferencjach, dotyczących PEM i ludzkiego zdrowia. Szczególnie ważnym w analizie    epidemiologii elektromagnetyzmu był workshop 1, którego moderatorem był Dr Masateru Ikehata, Japonia.      Workshop ten dotyczył związku pomiędzy PEM niskiej częstotliwości 50/60 Hzx a zachorowalnością  dzieci na białaczkę. Historycznie rzecz ujmując problem ten powstał w połowie lat 80. ubiegłego wieku i związany był z budową  linii elektroenergetycznych o coraz większych napięciach. Badania przeprowadzone w owym czasie nie potwierdziły takiego związku przyczynowo skutkowego, okazało się jednak, że problem jest wciąż badany. Podczas workshopu przedstawiono  5 referatów, wskazujących na potrzebę dalszych badań związku przyczynowo skutkowego PEM o niskiej czestotliwosci a białaczką dziecięcą. Ciekawym elementem tych badań jest poszukiwanie wyjaśnienia obserwowanego na przestrzeni 40. lat  osłabiania się tego związku (sic!). Prace przedstawiane podczas workshopu zostały podsumowane przez prowadzącego, dr  Masateru Ikehata. Wskazał on na trzy kierunki, w których koncentrują się badania: :epidemiologiczne dowody  rakotwórczości u ludzi, badania biologiczne na zwierzętach i komórkach oraz kompleksowa integracja dowodów  w celu oceny zagrożenia.

Epidemiologii elektromagnetycznej zostały  poświęcone dwie sesje  oralne: Trends in nEMF Epidemiology.

W pierwszym referacie przedstawiona została metaanaliza (umbrella review) , zawierająca 8 badań relacji pomiędzy ekspozycją na PEM o częstotliwości radiowej a  chorobą nowotworową – uwzględniono badania przeprowadzone do maja 2024 roku. Pośród analizowanych badań w pięciu wskazano na ograniczone dowody ryzyka nowotworowego, dwa zgłosiły rosnące ryzyko, a jedno badanie nie doprowadziło do żadnych wniosków. Ponadto wszystkie badania były obarczone dużym ryzykiem błędu. Konkluzją tej metaanalizy jest potrzeba przeprowadzenia dalszych badań w celu pogłębienia rozumienia badanych relacji

Kolejny referat pokazuję badania związku i pomiędzy sprawnością poznawczą młodych ludzi a czasem spędzonym na różnorakim wykorzystaniu telefonu komórkowego. Wstępne wyniki wskazują na brak takiego związku.

Badania prowadzone w Szwajcarii nie wykazały związku między umieralnością    na choroby neurodegeneracyjne osób, mieszkających w niedużej odległości od linii kolejowej i linii elektroenergetyczncj a PEM niskiej częstotliwości emitowanego przez te linie.

W innym badaniu, prowadzonym w kilku krajach europejskich, m.in. w Polsce w ramach projektu GOLIAT  ustalano jaki rodzaj urządzenia jest preferencyjny w stosunku do innych i jaka jest intensywność wykorzystania tych urządzeń w zależn0ości od grupy wiekowej, I tak np. użytkownicy szwajcarscy preferują użytkowanie smartfonów, a Polacy smartfonów i laptopów.   

Wyniki badań epidemiologicznych prowadzonych w USA przedstawione w jednym z referatów wskazują na potrzebę opracowania innych normatywów w   środowisku militarnym  – wynika to z innego rodzaju i innej intensywności źródeł PEM w urządzeniach wojskowych.     

Wyniki badań epidemiologicznych zostały też przedstawione w sesji typu Tutorial: The WHO Systematic Review on Cancer

Referat wygłosił dr Ken Karipidis, uznany w świecie uczony australijski. Przedstawił trwający wiele lat projekt WHO, którego wynikiem jest ocena potencjalnego efektu zdrowotnego związanego z ekspozycja ma PEM. Metaanaliza wykonywana w projekcie wskazuje na brak zależności  pomiędzy PEM o częstotliwości radiowej, emitowanego przez urządzenie telekomunikacyjne (terminale ręczne, anteny bazowe) a indukowaniem różnego rodzaju nowotworów.   

W wielu badaniach epidemiologicznych przedstawia się poglądy narracyjne, które mogą być przydatne w opiniach ekspertów; prowadzone przez WHO badania mają charakter systematyczny i dlatego oferują bardzo rygorystyczną, transparentną syntezę istniejących dowodów w badaniach naukowych i kształtowania polityki w ocenie ryzyka. Stąd opinie WHO mają charakter wiarygodny.

3.2 Badania dozymetryczne

Problemy dozymetrii omówione zostały w różnych aspektach, zarówno problem dozymetrii komputerowe (modelowanie matematyczne) jak i dozymetria/ekspozymetria pomiarowa w dwóch sesjach oralnych: Exploring Techniques and Applications in ELF Dosimetry.

Ciekawe elementy w tej grupie referatów są prace przedstawiające dozymetrię komputerową w zastosowaniu do analizy wpływu PEM na aparaturę elektromedyczną, np. kardiostymulatory, oraz inne implanty medyczne.   W jednej z prac przedstawiono pomiar napięcia indukowanego przez składową magnetyczna PEM wejściu urządzania (kardiostymulator), Wykazano liniową zależność pomiędzy natężeniem składowej magnetycznej PEM a zaindukowaną siłą elektromotoryczną, Zmiana napięcia na wejściu kardiostymulatora może być powodem zakłóceń w jego działaniu.  Warto w tm miejscu zauważyć, że podobne badania przeprowadzone został w Polsce w latach 2002-2011 ( The investigation of electromagnetic field influence generated by mobile phones on cardiac pacemakers with the anatomically based human model Available to Purchase, COMPEL (2008) 27 (4): 728–734).  

W referacie z tej grupy tematycznej dokonano oceny wpływu PEM emitowanego przez bezprzewodowy system ładowania samochodów elektrycznych  (dynamic wireless power transfer). Wykazano, że wartości referencyjne (reference levels) zostały przekroczone w ekstremalnej bliskości samochodu, ale nigdy nie zanotowano przekroczenia wartości referencyjnych wewnątrz samochodu. .

W innym referacie wykorzystano standardowy model anatomiczny do analizy wp€wy PEM wysokiej częstotliwości emitowanej w rezonansie magnetycznym do oceny wpływu tego pola na implanty czynne w ciele badanego pacjenta. Przeprowadzona analizę wskazującą optymalne z punktu widzenia mocy emisji PEM położenie badanego pacjenta.  

W dwóch sesjach  zatytułowanych  Envionmental Field Mesurement in Support of Exposure Assesment przedstawiono badań poziomu ekspozycji  PEM   w kilku krajach. Ciekawe badania porównawczw w czasie przedstawiono w referacie japońskich badaczy. Porównano badania poziomu ekspozycji PEM o częstotliwości radiowej wykonane w tych samych miejscach w Tokio i okoicach  w 2006 roku, 2019 i współczenie po wpowadzenia 5G. Poziom natężenia składowej elektrucznej PEM wzrosła 20 krotnie pomiędzy 2006 a 2011 rokiem, ale wartość jej byłą zawsze o 2-3 rzędy niższa od wartości normatywnych . Stwierdzono też, że pomiary w sieciach 5G nie wskazały istotnej różnicy poziomu emisji PEM (-30 dB w stosunku do normatywu).   

W ramach programu GOLIAT przeprowadzono badania poziomu emisji PEM o częstotliwości radiowej w czterech krajach:  Belgii, Węgrzech, Szwajcarii i w Polsce. Badania wykonano w trybie DL (downlink) ze smartfonem jako użytkownikiem.. Badanie przeprowadzono w trzch krajach przy częstotliwości 3600 MHz (5G), a we wszystkich czterech krajach w częstotliwościach 700 – 4000 MHz. Wszystkie wyniki pomiarów mieszczą się w regulacjach ICNIRP.  Ciekawym jest wniosek o istotnej różnicy w emisji PEM pomiędzy obszarem miejskim i wiejskim – różnica ta wynosi od – 4,8 dB do 10,4 dB.

Badania przeprowadzone w Szwajcarii wykazały niewielki wzrost poziomu emisji PEM między lipcem  2021 i  majem 2022  i podobnie 2023 i 2024. .Pomiarów dokonywano tym samym ekspozymetrem w tych samych miejscach w obszarze zewnętrznym i środkach transportu publicznego.  Zanotowano wzrost składowej elektrycznej PEM od 5 do 20% przy średniej wartości pomiaru ok. 0.20 V/m

W sesji typu Tutorial: 5G Exposure Asswssment przedstawione dwa referaty wskazujące na potrzebę zastosowania unowocześnionych techni pomiarowych do oceny poziomu emisji w sieci 5G. Ze względu na specyfikę sieci 5G potrzebna będzido pomiaru gęsto, szybko działająca siec czujników płynna integracja danych pomiarowych i infrastrukturalnych oraz zaawansowanych technik modelowania . Rozwój sieci 5G oraz jej systemów pomiarowych wzpiera społeczną komunikację ryzyka przy jednoczesnym dążeniu do harmonizacji działań przy stale zmieniającym się zakresie stosowanych częstotliwości.

3.3 Referaty inne

Oprócz przedstawionych wyżej referatów, reprezentujących wiodącę wątki tematyczne, można było wysłuchać ciekawych referatów omawiających problemy partykularne. Z dużej liczby referatów wybrane zostały dwa, które wyróżniały się oryginalnością obiektu badanego. Jednym z nich był referat zatytułowany  Effects of Radio-Frequency Electromagnetic Fields on Mosquito Flight.

Badanie przedstawione w referacie dotyczyło wpływu PEM emitowanego w sieci 5G na komary. Zaznaczając trudności związane z wyznaczeniem, zarówno poprzez symulacją komputerową, jak i pomiar,  dawki energii PEM absorbowanego przez owady (SAR) autorzy referatu skupili się na badaniu zachowania się komara podczas ekspozycji na PEM z sieci 5G, wyznaczając  zmiany w trasie jego lotu. Numeryczne modelowanie ekspozycji PEM wzdłuż tej trasy pozwoli na wyznaczenie PEM absorbowanego przez owad, a zatem umożliwi wyznaczenie progu poziomu emisji krytycznej dla komara.

W drugim referacie przebadano 10 generacji muszki owocowej w ekspozycji na PEM o częstotliwości 26 GHz, a zatem  jednej z częstotliwości przewidzianej dla systemu 5G. Badania te wykonane zostały w europejskim projekcie ETAIN, mającym na celu ekologiczne i zdrowotne badanie PEM. Badanie generacyjne muszki owocowej  będzie wykorzystane do zrozumienia wpływu PEM na środowisko i człowieka, a w efekcie w celu opracowania polityki regulacyjnej emisji PEM w systemach telekomunikacji bezprzewodowej. Godne zauważenia jest przekonanie o możliwości transpozycji wyników badań prostych organizmów na relacje PEM – zdrowie człowieka.

4. Podsumowanie

Każda z konferencji BioEM ma swoją specyficzną, dominującą tematykę. W Konferencji BioEM 2025 dominowały w moim odczuciu dwa tematy: epidemiologia i dozy/ekspozymetria. Konferencja BioEM ma ogromny zasięg zarówno w sensie geograficznym, jak i tematycznym i stąd pojawiąjące się w niej tematy odzwierciedlają w dużym stopniu zainteresowania społeczne, techniczne i akademickie, pojawiąjące się obecnie w świecie. Epidemiologia , sprawy związane z możliwością zagrożenia zdrowotnego PEM pojawiło się ponownie w obszarze niepokojów społecznych w związku z wprowadzaniem technologii 5G. Istnieją też niepokoje, że technologia 5G jest nowym zjawiskiem fizycznym, i to zarówno w sensie fenomenologicznym jak i ilościowym. Niepokoje te generują potrzebę zintensyfikowania komunikacji społecznej ryzyka PEM  poprzez pokazania rzeczywistego wpływu technologii 5G na  bio- i technosferę. Szczególne obawy społeczne budzi wprowadzenie do spektrum częstotliwościowego nowych, przeważnie wyższych od dotychczas stosowanych, częstotliwości. Obawy te spowodowały pojawienie się dużej liczby prac pomiarowych pokazujących nieistotny wpływ technologii 5G na poziom emisji PEM w środowisku. Wyniki prac o tematyce epidemiologicznej  wskazywały na  podtrzymanie, istniejącej od wielu lat opinii, o braku zależności pomiędzy ekspozycja na PEM a  indukowaniem się chorób, szczególnie nowotworowych.  Prezentacja takich opinii jest jednym z osiągnięć konferencji BioEM, pozwala bowiem na przekazywanie dobrej wiedzy w prezentacji ryzyka PEM, Ponadto, przedstawiane badania mogą stanowić bazę wyjściową dla twórczego poszerzania pola badań, jak też powstawanie nowych, internacjonalnych zespołów badawczych.