Szukanie odpowiedzi na to pytanie jest przedmiotem badań prowadzonych przez ostatnie dziesięciolecia. Choć coraz bardziej utrwala się wiedza o bezpiecznym użytkowaniu telefonów komórkowych, to wśród wielu osób wciąż panują obawy i niepokoje. Próbą odpowiedzi na nie są dwa raporty opublikowane na początku lutego br., zawierające wyniki ponad dziesięcioletnich badań, wykonywanych pod egidą amerykańskiego Narodowego Instytutu Nauk o Zdrowiu Środowiskowym.

1. NTP TECHNICAL REPORT ON THE TOXICOLOGY AND CARCINOGENESIS STUDIES IN Hsd: SPRAGUE DAWLEY SD RATS EXPOSED TO WHOLE-BODY RADIO FREQUENCY RADIATION AT A FREQUENCY (900 MHz) AND MODULATIONS (GSM AND CDMA) USED BY CELL PHONES

Raport techniczny NTP, dotyczących badań na szczurach Hsd: Sprague Dawley SD (rasa Albino, z posłusznym usposobieniem, ze średnim miotem 11 potomków, doskonałe cechy rozrodcze i macierzyńskie), wystawionych na promieniowanie elektromagnetyczne o częstotliwości radiowej 900 MHz w dwóch rodzajach modulacji (GSM i CDMA), używanych w telefonii komórkowej

2. NTP TECHNICAL REPORT ON THE TOXICOLOGY AND CARCINOGENESIS STUDIES IN B6C3F1/N MICE EXPOSED TO WHOLE-BODY RADIO FREQUENCY RADIATION AT A FREQUENCY (1900 MHz) AND MODULATIONS (GSM AND CDMA) USED BY CELL PHONES

Raport techniczny NTP, dotyczących badań na myszach B6C3F1/N (jednorodność geno- i fenotypową, łatwość transplantacji tkanek pomiędzy szczepem rodzicielskim), wystawionych na promieniowanie elektromagnetyczne o częstotliwości radiowej 1900 MHz w dwóch rodzajach modulacji (GSM i CDMA), używanych w telefonii komórkowej

Badania zostały przeprowadzone na szczurach i myszach eksponowanych na pole elektromagnetyczne, odpowiadające systemom telefonii komórkowej GSM i CDMA o częstotliwości 900 MHz oraz 1,9 GHz. Badano zachorowalność gryzoni na różne rodzaje nowotworów, a przede wszystkim na glejaka i nerwiaka serca.

Badania na szczurach

Badania w trybie 28-dniowym rozpoczynały się w 6 dniu ciąży. Grupy 20-osobnikowe płci żeńskiej, zapładniane w tym samym czasie, umieszczane były w komorach rewerberacyjnych, w których były eksponowane na pole elektromagnetyczne (PEM) o częstotliwości 900 MHz z mocami 0 (grupa kontrolna), 3, 6 i 9 W/kg, przez 5-7 dni tygodniowo w czasie ciąży i okresu laktacji. Gryzonie wystawiane były na działanie PEM przez 9 h i 10 min dziennie, w okresie 18 godzin i 20 minut.

Po zakończeniu czasu laktacji, 10 osobników męskich i 10 żeńskich (na grupę) zostało wyselekcjonowanych do kontynuacji badań na czterech potomkach. Odstąpienie od karmienia następowało w momencie, kiedy ostatni potomek osiągnął wiek postnatalny. W tym momencie rozpoczynał się cykl 28-dniowy. Osobniki żeńskie i męskie z potomstwa wyselekcjonowanych szczurów poddane zostały ekspozycji na PEM w takim samym reżimie, jakim zostały poddane osobniki płci żeńskiej.

Dwuletni cykl badawczy rozpoczął się na 56 samicach w 5 dniu ich ciąży, zapłodnionych w tym samym czasie. Gryzonie wystawione zostały na działanie PEM o intensywność 0 (grupa kontrolna), 1,5, 3, i 6 W/kg. Ekspozycja trwała 7 dni w tygodniu, w czasie 9 godzin i 10 min dziennie, w okresie 18 godzin i 20 minut i była kontynuowana podczas ciąży i laktacji. Po zakończeniu karmienia z 35 miotów zostały losowo wyselekcjonowane 3 osobniki płci męskiej i 3 żeńskiej. Ostatecznie grupy 105 samców i 105 samic kontynuowały przebywanie w PEM w tym samym reżimie jak ich matki. Badanie trwało 104 tygodnie. Po 14 tygodniach ekspozycji wyselekcjonowano dziesięć osobników z każdej grupy i poddano je badaniom histopatologicznym, a pięć gryzoni zostało poddanych badaniom genotoksycznym.

W badaniu 28-dniowym nie stwierdzono istotnego wzrostu temperatury u badanych zwierząt, natomiast lekki wzrost stwierdzono przy intensywności ekspozycji wynoszącej 9 W/kg. Odnotowano lekkie wahnięcia wagi, zarówno u samic jak i u szczeniąt.

W badaniu dwuletnim dało się zauważyć nieznaczne oznaki aktywności kancerogennej wśród eksponowanych szczurów samców w postaci incydentów z nerwiakiem złośliwym serca, zarówno przy modulacji GSM jak i CDMA. Nie stwierdzono aktywności kancerogennej u samic przy modulacji GSM. Pewne niejasności powstały w badaniu samic wystawionych na PEM w reżimie CDMA.

Badania na myszach

Badania w systemie GSM w trybie 28-dniowym objęły grupy 10 osobników płci męskiej i 10 żeńskiej, jako podstawowe elementy badawcze, oraz grupy 20 samców i 20 samic jako elementy badań specjalnych. Podobnie jak w badaniach na szczurachgrupy badawcze zostały wystawione na działanie PEM w komorach rewerberacyjnych. Intensywność PEM wynosiła 0 (grupa kontrolna), 5, 10 i 15 W/kg. Czas ekspozycji wynosił 18 godzin i 20 minut dziennie przez 5 dni w tygodniu i 7 dni w ostatnim tygodniu badań. Grupa kontrolna umieszczona została w takich samych warunkach przestrzennych jak grupy badawcze przy wyłączonej ekspozycji PEM. Wszystkie myszy przetrwały do końca próby. Nie zauważono żadnych zmian fizjologicznych, anatomicznych i histopatologicznych między grupą kontrolną i eksponowaną. Nie stwierdzono również związków pomiędzy PEM, a zmianami temperatury u eksponowanych obiektów.

Badania w systemie GSM w trybie 2-letnim objęły 105 osobników płci męskiej i 105 płci żeńskiej. Myszy wystawiono na ekspozycję w komorach rewerberacyjnych, która w tym przypadku wynosiła 0 (grupa kontrolna), 2,5, 5 i 10 W/kg. Czas ekspozycji wynosił 9 godzin  i 10 minut każdego dnia, przez 7 dni w tygodniu – czas trwania eksperymentu 106 tygodni dla samców i 108 dla samic. Ekspozycja przeprowadzana była w sposób przerywany: 10 minut PEM włączone i 10 minut wyłączone, a zatem myszy de facto były eksponowane przez 18 godzin i 20 minut. Po 10 tygodniach eksperymentu wyselekcjonowano 15 gryzoni z podstawowej puli badawczej, z czego 10 zostało wykorzystanych do oceny pośredniej w 14 tygodniu, a 5 osobników do testów genotoksycznych. Pozostałych 90 zwierząt pozostawało w eksperymencie.

W badaniach przejściowych wykonanych w 14 tygodniu okazało się, że waga myszy eksponowanych i z grupy kontrolnej nie różniła się, podobnie też nie zanotowano zmian w parametrach hematologicznych w obu grupach. U osobników męskich nie stwierdzono żadnych nieprawidłowości w organach rozrodczych i ich funkcjonowaniu (jakość nasienia i ruchliwość). U samic nie stwierdzono zaburzeń cyklów rujowych. Jedyną nieprawidłowością histopatologiczną w badaniach przejściowych był wzrost przypadków minimalnego, ogniskowego zapalenia wątroby u samców przy intensywności PEM wynoszącej 5 W/kg.

W badaniach przeprowadzonych po dwóch latach ekspozycji okazało się, że zdolność przeżycia w grupie eksponowanej w PEM o intensywności 5 W/kg była dla samców istotnie wyższa niż w grupie kontrolnej. Przeżywalność pozostałych zwierząt była na poziomie grupy kontrolnej. Średnia waga zwierząt eksponowanych i z grupy kontrolnej była podobna.

W ekspozycji 5 i 10 W/kg stwierdzono u samców pewien, mało istotny wzrost włókniakomięsaków i mięsaków oraz złośliwej włóknistej histocytomy skóry. W płucach stwierdzono, też u samców, tendencję do występowania oskrzelowych i pęcherzykowych gruczolaków i mieszanych nowotworów. Grupy samic, przy ekspozycji 2,5 i 5 W/kg wykazywały podwyższoną zachorowalność na złośliwego chłoniaka. Grupa kontrolna wykazywała niską zachorowalność na złośliwego chłoniaka w porównaniu z ogólną tendencją.

Nie stwierdzono nienowotworowych zmian chorobowych, które wynikłyby z dwuletniej ekspozycji na PEM w trybie GSM. Badania z modulacja CDMA dały podobne wyniki jak dla modulacji GSM.

W podsumowaniu autorzy raportów stwierdzają, że prezentowane wyniki są niejednoznaczne. Komentarze wykonawców tych badań są w dużej mierze optymistyczne, aczkolwiek zalecają oni ostrożność w przenoszeniu wyników tych badań na ludzi. Równolegle z opublikowaniem wyników badań, amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) wypuściła raport oparty na wynikach tych i innych badań, w konkluzji którego zostało podane, że „nie znaleziono wystarczających dowodów, że istnieją szkodliwe efekty zdrowotne u ludzi wywołane przez ekspozycje niższe od dopuszczanych przez normy dla pola elektromagnetycznego o częstotliwości radiowej”.

Dodatkowo, badacze zaobserwowali, że gryzonie wystawione na intensywne działanie pola elektromagnetycznego żyły dłużej niż te z grupy kontrolnej, ale stwierdzają bardzo wyraźnie, że jakiekolwiek dywagacje na ten temat u ludzi są grubo przedwczesne.

Komentarz

Należy wysoko ocenić wielkość projektu badawczego, jego zakres i czas trwania, a także wszechstronność otrzymanych wyników. Trzeba jednak zauważyć pewne mankamenty, które być może nie zaważyły na jakości wyników, ale znakomicie utrudniają ich interpretację. Najważniejsze uwagi krytyczne to:

1. Bardziej niż skromny opis techniczny badań (warunki ekspozycji).
2. Duża zmienność parametrów ekspozycji (intensywność) i stąd brak możliwości porównania wyników na szczurach i na myszach.
3. Wielkość wyrażana w W/kg nosi w bioelektromagnetyzmie nazwę SAR i dotyczy energii w obiekcie, a nie intensywności ekspozycji – nie wiadomo w jaki sposób wielkość ta jest wyznaczana do ustalenia intensywności ekspozycji.

Należy dodać, że przedstawione raporty poddane są obecnie procesowi recenzowania w środowisku naukowym (peer-reviewing proces) i ostateczne ich przyjęcie nastąpi pod koniec marca 2018 roku na konferencji w Narodowym Instytucie Nauk o Zdrowiu Środowiskowym: https://ntp.niehs.nih.gov/about/org/sep/trpanel/meetings/index.html#20180328.